W najnowszym odcinku Urbcastu rozmawiamy o transformacji miast, budynków i urbanizacji w kontekście globalnej dekarbonizacji. To tematy, które nie tylko wpływają na sposób, w jaki rozwijamy nasze miasta, ale również decydują o przyszłości planety dla kolejnych pokoleń. Tym razem skupiam się na roli materiałów budowlanych – zwłaszcza betonu i cementu, które są najczęściej używane w budownictwie. Przyjrzę się też podejściu firmy Holcim do zrównoważonej produkcji i produktów. Gościem odcinka jest Bogusław Lasek, dyrektor marketingu oraz działu Badań i Rozwoju (R&D) w Holcim, który od ponad 20 lat pracuje w branży materiałów budowlanych, łącząc swoje inżynierskie wykształcenie z pasją do innowacji i zrównoważonego rozwoju.

Od pasji do praktyki: inżynier, który chce zmieniać świat

Bogusław Lasek jest z wykształcenia inżynierem budownictwa i, jak sam podkreśla, budownictwo było jego pasją od zawsze — zarówno w zakresie konstrukcji budowlanych, jak i inżynierskich. Po zakończeniu studiów zawodowo związał się z produkcją materiałów budowlanych i od ponad dwóch dekad koncentruje się na ich innowacyjnym rozwoju, ograniczaniu wpływu na środowisko i poprawie komfortu użytkowania obiektów budowlanych.

Dziś kieruje zespołami zajmującymi się jakością, technologią, badaniami i rozwojem, a także marketingiem i komunikacją, co – jak mówi – daje mu szeroką platformę do realizacji swojej pasji. Jego celem jest zmiana budownictwa w kierunku bardziej przyjaznemu mieszkańcom i środowisku. Podkreśla, że to właśnie zmniejszenie wpływu budownictwa na klimat przełoży się na lepszą przyszłość dla przyszłych pokoleń.

Urbanizacja i emisje: miasta jako kluczowe ogniwo zmiany

Według Bogusława Laska, miasta odgrywają dziś centralną rolę w transformacji Europy w kierunku zeroemisyjności. Większość ludzi chce mieszkać w miastach – ze względu na dostęp do infrastruktury, kultury i wygody życia. Jednak to właśnie urbanizacja i budownictwo odpowiadają za ogromną część emisji CO2 – aż 38% globalnych emisji pochodzi z tego sektora, a w Unii Europejskiej ten wskaźnik sięga 40%. Tendencje wskazują, że do 2050 roku emisje te mogą znacząco wzrosnąć, głównie z powodu rosnącej urbanizacji.

Obecnie około 39% populacji mieszka w dużych miastach, a kolejne 35-36% na ich obrzeżach lub w mniejszych miejscowościach. Taka koncentracja populacji w miastach sprawia, że to właśnie tam toczy się najważniejsza walka o klimat. To także miejsce, gdzie budownictwo – odpowiednio planowane i zarządzane – może mieć największy wpływ na redukcję emisji i poprawę warunków mieszkaniowych.

Dekarbonizacja budownictwa: konieczność, a nie wybór

W obliczu wyzwań klimatycznych, dekarbonizacja budynków staje się tematem priorytetowym. Jak zaznacza Bogusław Lasek, 70% emisji CO2 powstaje w miastach, a one zużywają również 65–75% globalnie produkowanej energii. Dlatego skupienie się na miastach może przynieść realne efekty w postępach związanych z walką z ociepleniem klimatu.

Zmiany klimatyczne teraz są bardziej odczuwalne – coraz częstsze anomalie pogodowe, ekstremalne temperatury i inne zjawiska są skutkiem działalności człowieka. Naukowcy jasno wskazują, że znajdujemy się na ścieżce krytycznej, a brak działań może pogłębić kryzys. Co więcej, zmiany te będą miały również wymiar geopolityczny – Europa, jako stosunkowo bezpieczny region klimatyczny, może stać się celem migracji milionów ludzi z bardziej dotkniętych rejonów. Szacuje się, że do 2050 roku aż 170 milionów osób może zmienić miejsce zamieszkania z powodu zmian klimatu.

Paradoks rozwoju: budować więcej, emitując mniej

Obecna sytuacja stawia przed miastami i branżą budowlaną ogromny paradoks. Z jednej strony trzeba budować więcej – zapewnić mieszkania i infrastrukturę dla rosnącej populacji – z drugiej, budownictwo jest jednym z największych źródeł emisji. Odpowiedzią musi być mądre planowanie i projektowanie całego cyklu życia budynków i przestrzeni miejskich – od koncepcji, przez dobór materiałów, po eksploatację.

Beton kontra zrównoważony rozwój

Rozmawiamy też o betonozie – nadmiernym utwardzaniu przestrzeni miejskich – jedno z kluczowych wyzwań współczesnego projektowania miast. Projektowanie miast musi wychodzić od potrzeb mieszkańców, a nie od gotowych materiałów budowlanych.

Zanikanie zieleni miejskiej jest efektem wieloletnich zaniedbań i braku strategicznego podejścia do rozwoju urbanistycznego. Dziś jednak konieczne jest stawianie zielonej infrastruktury na równi z innymi elementami miejskiego krajobrazu. Holcim, jako producent materiałów budowlanych, dostrzega swoją odpowiedzialność i aktywnie angażuje się w rozwój budownictwa ekologicznego. Firma nie tylko dostarcza materiały, ale również uczestniczy w debacie związanej z rozwiązaniami budowlanymi dla przestrzeni miejskiej.

Holcim jako partner miast w zielonej transformacji

Bogusław wskazuje, że firma stawia na niskoemisyjne produkty, takie jak cementy z serii ECOPlanet, betony ECOPact oraz komponenty z recyklingu sygnowane marką ECOCycle. Szczególnie istotne jest tu podejście oparte na pełnym cyklu życia materiałów: stare budynki nie są jedynie odpadem, ale źródłem surowca, który może zostać ponownie wykorzystany – czy to jako składnik cementu, czy kruszywo do nowego betonu.

Holcim deklaruje, że do 2030 roku cała produkcja ma odbywać się wyłącznie przy użyciu energii odnawialnej. Już dziś połowa energii zużywanej w zakładach firmy pochodzi ze źródeł niskoemisyjnych.

Termomodernizacja jako warunek walki z ubóstwem energetycznym

Istotna jest też rola Holcim w dostarczaniu kompleksowych rozwiązań z zakresu efektywności energetycznej budynków. Firma rozwija technologie służące termomodernizacji – zarówno istniejących budynków, jak i nowopowstających. Jest to nie tylko krok w kierunku redukcji emisji, ale także sposób na przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu.

Holcim działa w oparciu o dane z własnych centrów badawczo-rozwojowych, co pozwala im dostosowywać produkty do wymogów dekarbonizacji. Firma inwestuje również w technologie, które umożliwią produkcję niemal bezemisyjnego cementu, co z kolei przełoży się na niskoemisyjny beton – materiał kluczowy dla całej branży budowlanej.

CCS – technologia, która może zrewolucjonizować przemysł ciężki

Jednym z ambitnych projektów Holcim jest projekt CCS (Carbon Capture and Storage) w cementowni Kujawy. To odpowiedź na jedno z największych wyzwań technologicznych branży: emisję CO₂, która powstaje w wyniku nieuniknionej reakcji chemicznej przy produkcji klinkieru – głównego składnika cementu. W przeciwieństwie do innych gałęzi przemysłu, jak stalownictwo czy energetyka, gdzie można wdrażać alternatywne źródła energii, w przypadku przemysłów z emisjami procesowymi nie istnieje sposób na uniknięcie emisji CO₂ bez jego fizycznego wyłapania. Technologia CCS umożliwia przechwycenie emisji bezpośrednio z kominów cementowni, a następnie bezpieczne składowanie gazu w głębokich strukturach geologicznych – np. w wyeksploatowanych złożach węgla. Stąd jest to jedyna obecnie znana metoda dekarbonizacji przemysłu ciężkiego i utrzymania jego konkurencyjności.

Co istotne, Polska posiada jedne z najlepszych warunków geologicznych w Europie do magazynowania CO₂. Dzięki temu możliwe jest zamknięcie obiegu emisji: CO₂, które kiedyś było uwolnione do atmosfery, może zostać na nowo zdeponowane pod ziemią, co przypomina formę przemysłowego recyklingu emisji.

Redukcja emisji w produkcji cementu – podejście wieloaspektowe

W kontekście dekarbonizacji branży budowlanej, technologia wychwytywania i magazynowania dwutlenku węgla (CCS – Carbon Capture and Storage) odgrywa ważną rolę, szczególnie w przypadku produkcji cementu. Jak zauważa Bogusław Lasek, CCS jest obecnie jedynym znanym i skutecznym rozwiązaniem technologicznym, które pozwala usuwać emisje CO₂ bezpośrednio z tych procesów. Jednak nie jest to jedyny kierunek działań. Firma podejmuje też inne kroki zmierzające do ograniczenia samego generowania emisji już na etapie produkcji.

Koniec z cementem CEM I – przełomowa decyzja w Polsce

Jednym z najważniejszych ruchów było ogłoszenie przez Holcim rezygnacji z produkcji tzw. cementu czystego CEM I – rodzaju cementu zawierającego niemal 100% klinkieru, co bezpośrednio przekłada się na najwyższą możliwą emisję dwutlenku węgla. Firma była jedną z pierwszych w Europie, która podjęła taką decyzję, i do końca roku planuje całkowite wycofanie tego typu produktu z oferty.

W zamian, portfolio Holcim obejmuje szeroki zakres cementów zawierających dodatki pochodzące z innych gałęzi przemysłu, co pozwala znacząco obniżyć udział klinkieru w finalnym produkcie – obecnie jest to poniżej 70%. Do składników tych należą m.in. popiół lotny z sektora energetycznego oraz żużel hutniczy – odpady, które normalnie trafiłyby na składowiska, a dziś są wykorzystywane jako substytuty klinkieru.

Innowacyjne składniki cementu – recykling gruzu i alternatywne paliwa

W 2023 roku Holcim wprowadziło na rynek cement z dodatkiem przetworzonego gruzu betonowego, dostępny na razie tylko w opakowaniach workowanych. To ważny krok w stronę zamknięcia obiegu materiałów budowlanych – firma przerabia odpady pochodzące z rozbiórek budynków i używa ich jako pełnowartościowego składnika cementu.

Produkcja klinkieru wymaga bardzo wysokich temperatur – rzędu 1450°C – co wiąże się z dużym zapotrzebowaniem na paliwa. Tu z pomocą przychodzi spółka Geocycle, dostarczająca paliwa alternatywne pozyskiwane z odpadów przemysłowych, które zastępują tradycyjne paliwa kopalne. Ponadto Holcim inwestuje w odnawialne źródła energii oraz zakup zielonej energii elektrycznej, wspierając w ten sposób redukcję śladu węglowego całego procesu produkcyjnego.

Dekarbonizacja to nie „plaster”, lecz realne działania

Jak podkreśla mój rozmówca, rozwiązania te nie są jedynie „plasterkiem” na problem emisji, ale konkretne działania i inwestycje. Ich celem jest zminimalizowanie wpływu produkcji materiałów budowlanych na środowisko, bez rezygnacji z jakości i możliwości budowania przestrzeni, w których ludzie chcą mieszkać i żyć.

Współpraca z architektami i bariery legislacyjne

Choć po stronie producenta dzieje się bardzo wiele, wciąż istnieją bariery po stronie odbiorców i systemu prawnego. Jak wskazuje przedstawiciel Holcim, wielu architektów, inwestorów i projektantów wyraża zainteresowanie stosowaniem materiałów o mniejszym wpływie na środowisko, jednak brakuje im odpowiednich narzędzi, wiedzy i – przede wszystkim – wsparcia legislacyjnego.

Przykładem są problemy związane z normami technicznymi – wiele produktów Holcim, takich jak cement z dodatkiem gruzu, nie może być stosowanych w produkcji betonu towarowego, ponieważ aktualne normy tego nie przewidują. Zmiany legislacyjne nie nadążają za tempem innowacji, przez co część potencjalnie przełomowych rozwiązań pozostaje poza głównym nurtem rynku.

Brak jasnych kryteriów zamówień publicznych

Kolejną barierą jest sposób, w jaki skonstruowane są zamówienia publiczne. Chociaż ustawa o zamówieniach publicznych przewiduje możliwość stosowania kryteriów innych niż cena (np. wpływ środowiskowy), to brakuje odpowiednich wytycznych i narzędzi, które pozwoliłyby rzetelnie ocenić ślad węglowy produktów. Inwestorzy często nie wiedzą, jak dokonywać wyborów zgodnych z zasadami zrównoważonego budownictwa.

Różnice międzynarodowe – Polska a kraje skandynawskie

Na tle innych państw, Polska wciąż nadrabia zaległości. W krajach takich jak Dania, Szwecja, Niemcy czy Francja obowiązują już szczegółowe przepisy techniczne i standardy, które wspierają wdrażanie materiałów o zminimalizowanym wpływie na środowisko. Tam produkty tego typu są coraz powszechniej stosowane i znajdują miejsce w realizowanych projektach urbanistycznych.

Innowacje jako siła napędowa zmian

Ważnym elementem strategii Holcim jest działalność Centrum Badawczo-Rozwojowego, tzw. Innovation Hub, które mieści się pod Lyonem we Francji. To miejsce skupia ekspertów z całego świata, reprezentujących różnorodne dziedziny — od specjalistów w zakresie wyrobów budowlanych, poprzez chemików, aż po inżynierów materiałowych. Wspólna praca tych zespołów nad nowymi technologiami i materiałami ma na celu opracowanie rozwiązań, które nie tylko ograniczą negatywny wpływ produkcji budowlanej na środowisko, ale również umożliwią dalszy rozwój branży w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Polska na czele innowacji w budownictwie

Polska odgrywa ważną rolę w rozwoju nowych rozwiązań budowlanych. Przedstawiciel firmy podkreśla, że krajowy sektor budowlany jest bardzo innowacyjny, choć nie zawsze jesteśmy tego w pełni świadomi. W Polsce powstają produkty, które nie są jeszcze dostępne nawet we Francji.

Polska jest także światowym liderem w produkcji cementu, szczególnie pod względem technologii i wykorzystania paliw alternatywnych oraz dodatków mineralnych. Również w zakresie betonu krajowy sektor nie odbiega od poziomu zachodnioeuropejskiego.

Przemysł materiałowy a transformacja miast

Przedstawiciel Holcim nie ukrywa, że świadomość w branży rośnie, a producenci coraz częściej czują potrzebę zmiany. Jednak do skutecznej transformacji potrzebne są:

Równe szanse dla producentów – niezależnie od skali działalności, każda firma powinna mieć możliwość inwestycji w nowe, ekologiczne linie technologiczne.
Popyt – który musi być wspierany przez działania legislacyjne i edukacyjne.
Wiedza – nie tylko po stronie producentów, ale też projektantów, wykonawców i inwestorów.
Wsparcie regulacyjne i finansowe – kluczowe dla wdrażania innowacyjnych, ekologicznych rozwiązań.

Tylko poprzez wspólne działania branży, regulatorów i sektora publicznego możliwe będzie stworzenie warunków, w których nowe materiały będą nie tylko możliwe do produkcji, ale i powszechnie stosowane w praktyce.

Europejski kontekst dekarbonizacji: równe zasady dla wszystkich

Kończąc rozmowę, Bogusław Lasek przypomniał, że transformacja w kierunku dekarbonizacji musi przebiegać w tempie, które nie zabije konkurencyjności na rynku. Zmiany legislacyjne – zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym – powinny uwzględniać równość szans dla wszystkich producentów materiałów budowlanych.

Wspominamy też o słynnym już raporcie Mario Dragiego, który podkreśla, że Europa musi dążyć do bardziej zrównoważonego rozwoju, jednocześnie nie tracąc konkurencyjności gospodarczej. Chiny są często przywoływane jako przykład kraju, który intensywnie emituje CO₂, lecz jednocześnie dynamicznie rozwija infrastrukturę odnawialnych źródeł energii i elektrycznej mobilności, co pokazuje, że zmiany są możliwe – i to w szybkim tempie.

CBAM – wyrównanie szans na globalnym rynku

Jednym z konkretnych narzędzi mających zapewnić sprawiedliwą konkurencję na rynku materiałów budowlanych jest CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) – mechanizm dostosowania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂. Ma on na celu opodatkowanie importowanych materiałów spoza UE, które nie podlegają takim samym restrykcyjnym zasadom jak producenci w Europie. Dzięki temu europejskie firmy nie będą zmuszone konkurować z tańszymi, ale bardziej emisyjnymi wyrobami z krajów takich jak Chiny.

CBAM ma zagwarantować, że konkurujemy na tych samych zasadach – zarówno środowiskowych, jak i ekonomicznych. To narzędzie ma chronić zarówno klimat, jak i rynek wewnętrzny.

Świadome budowanie – rola producentów w transformacji miast

Na sam koniec Bogusław Lasek podkreślił, że rola Holcim nie ogranicza się wyłącznie do sprzedaży materiałów budowlanych. Firma widzi swoją misję szerzej – jako aktywnego uczestnika w procesie świadomego i zrównoważonego kształtowania przestrzeni miejskiej. Kluczowe jest podejście całościowe, obejmujące cały cykl życia budynku – od produkcji materiałów, przez budowę, aż po użytkowanie i ewentualną rozbiórkę.

To holistyczne podejście jest niezbędne, jeśli chcemy budować miasta przyszłości – odporne, przyjazne środowisku i komfortowe dla mieszkańców.

Jaka jest rola miast i materiałów w dekarbonizacji?

Should we stop building new buildings?